RƏHİMOV FƏHLÜL SƏDRİ oğlu
“İTKİN ÇOX ÇƏTİN VƏ AĞIR BİR HADİSƏDİR”
Ermənistanın Azərbaycana qarşı elan olunmamış müharibəsi zamanı əsir, girov düşənlər sırasında bu torpaqda yaşayan bir çox başqa millətlərin də nümayəndələri olub. Onlar özləri üçün vətən hesab etdikləri bu ölkəni düşməndən xilas etmək üçün azərbaycanlı türklər ilə birlikdə çiyin-çiyinə mübarizə etdilər. Soydaşlarımız kimi onların da bəziləri ermənilərin hücumu zamanı girov götürüldülər. Tarixi köklərimiz, dinimiz, dilimiz eyni olan Axısxalı Türklər dəfələrlə sürgünə məruz qalaraq son mənzil kimi Azərbaycanı seçdilər. Hələ 1944-cü ildə 120 mindən artıq Axısxalı Gürcüstandan Orta Asiyaya sürgün edildi. 1959-cü ildə onların bir qismi Azərbaycana köç etdi. Bir dəfə doğma el obasını zorla tərk etmək məcburiyyətində qalan Axısxalı Türklər sonradan məhz Azərbaycana könüllü olaraq pənah gətirdilər. Əsas səbəb Azərbaycan xalqının qonaqpərvərliyi, mədəniyyəti, məişəti, eyni dildən olmaları və digər xüsusiyyətləridir. Təkcə Saatlı rayonu ərazisində 7 kənd Axısxalı Türklərin toplum halda yaşadıqları kəndlərdir.
Vaxtilə könüllü köç edənlər sırasında Rəhimovlar ailəsi də vardır. Onlar bu torpağı özlərinə sakit, rahat şərait düzəltmək, sülh və əmin amanlıq içərisində yaşamaq üçün pənah gətirəndə heç düşünməzdilər ki, nə zamansa erməni vəhşiliyinin qurbanına çevriləcəklər. Bu günədək erməni girovluğunda olan 50 nəfər Axısxalı Türk Azərbaycana qayıtsa da, hələ də 12 nəfər girovluqdadır. Onların içərisində müharibə zamanı ermənilər tərəfindən girov götürülən bütöv 5 nəfərdən ibarət bir ailə var.
Ailə başçısı Rəhimov Sədri Rəhim oğlu 1933-cü ildə Gürcüstan SSRİ-nin Adıgün rayonu, Xeveşen kəndində anadan olub. Atası Rəhim Əlləz oğlu Böyük Vətən müharibəsində hərbi xidmətdə olmuş və müharibədən qayıtmamışdır. Rəhimov Sədri kişi 1944-cü il noyabr ayının 14-də Stalinin əmri ilə Orta Asiyaya sürgün edilən minlərlə Axısxalıdan sadəcə biridir. 1960-cı ilə kimi Əndican vilayəti Kurgantəpə rayonunda yaşamış, 1958-ci ildə isə ailə həyatı qurmuş və 1960-cı ildə Azərbaycana köç etmişdir. Axısxalı Sədri kişi Azərbaycana köç etdikdən sonra Saatlı rayonunun Qarayevkənd kəndində yaşayıb. Əvvəlcə Nizami adına kolxozda traktorçu, 1970- ci ildən 1993-cü ilə kimi isə sürücü işləmişdir. 1993-cü ildə oktyabr ayının 23-də həyat yoldaşı və oğlanları ilə Zəngilan rayonunda hərbi xidmətdə olan oğlu Rəhimov Fəhlülün yanından qayıdarkən ermənilər tərəfindən girov götürülüb. 6 oğul 4 qız atası olmuşdur.
Həyat yoldaşı Rəhimova Səfiyyə Miləzim qızı 1936-cı ildə Gürcüstan Respublikasının Adıgün rayonunun, Xeveşen kəndində anadan olub. Axısxalı olan Səfiyyə xanım 1944-cü il noyabr ayının 14-də ailəsi ilə birlikdə Orta Asiyaya sürgün edilib. Sürgün vaqonu onu və ailəsini Özbəkistan Respublikası Əndican vilayətinin, Kurgantəpə rayonunda yerə endirdi. 1958-ci il tarixində Rəhimov Sədri kişi ilə ailə həyatı quran Səfiyyə xanım ailəsi ilə birlikdə Saatlı rayonunun Qarayevkənd kəndinə köç edib. Səfiyyə xanım 10 övlad anası olub.1993-cü ildə oğlu Rəhimov Fəhlül Sədri oğlu Azərbaycan ordusu sıralarında ermənilərə qarşı döyüşmək üçün könüllü olaraq müharibəyə getdi və Zəngilan rayonunda xidmətə başlayıb. 1993-cü il oktyabr ayının 23-də oğlu Rəhimov Fəhlül Sədri oğlunun yanına görüşə gedib. Həmin tarixdən etibarən ailə üzvləri ilə birlikdə itkin düşmüşdür.
Ermənilər tərəfindən girov götürülən Müsəddin Rəhimov 1963- cü ildə Saatlı rayonunun Qarayevkənd kəndində dünyaya gəlib. 1980-ci ildə Saatlı rayonu Qarayevkənd kənd orta məktəbini bitirib. 1981-1983-cü illərdə Sovet ordusu sıralarında həqiqi hərbi xidmət keçib. 1993-cü ilə qədər Saatlı rayonu Nizami adına kolxozda sürücü işləyib. Ailəli olub. İki övladı Rəhimov Musa Müsəddin oğlu, Rəhimov Kamran Müsəddin oğlu ondan yadigar qalıb. Həyat yoldaşı Rəhimova Xalidə Durmuş qızıdır. Müsəddin Rəhimov da digər ailə üzvləri ilə birlikdə 1993-cü ildə Qarabağ müharibəsində, Zəngilan rayonunda hərbi xidmətdə olan qardaşı Rəhimov Fəhlül Sədri oğlunun yanına gedib. Həmin tarixdən etibarən itkin düşüb.
Qardaşları Fəhlülün yanına gedən və itkin düşən Rəhimov Vaqif 1980-ci ildə Saatlı rayonunun Qarayevkənd kəndində anadan olmuşdur. Orta məktəbdə oxuyurdu. Həyatı hələ qabaqda idi. O, da 1993-cu ildə itkin düşüb.
Rəhimovlar ailəsinin döyüş bölgəsində könüllü olaraq xidmət edən oğlu Rəhimov Fəhlül Sədri oğlu 1966-cı ildə Saatlı rayonunun Qarayevkənd kəndində anadan olub. 1983-cü ildə Qarayevkənd kənd orta məktəbini bitirib. 1984-cü ildən 1986-cı ilə kimi Sovet ordusu sıralarında həqiqi hərbi xidmət keçmişdir. 1986-cı ildən 1993-cü ilə kimi isə Nizami adına kolxozda kolxozçu olaraq çalışıb. Ailəli idi. Həyat yoldaşı Rəhimova Elmira Seydul qızıdır. Güllər və Fərman adlı iki övladı ondan yadigar qaldı. 1993-cü ildə Qarabağ müharibəsi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan ordusu sıralarına qatılmışdı. Zəngilan rayonu ərazisində döyüşüb. 1993-cü ildə ailə üzvləri onun görüşünə gəlmiş və ona 5 günlük icazə almışdır. Ailə üzvləri ilə birlikdə şəxsi avtomobilləri ilə evə qayıdarkən Fizuli rayonu ərazisində itkin düşmüşdür. Zəngilan rayonunda xidmət etdiyi hərbi hissədən məzuniyyətə gedərkən ailəsi ilə birlikdə ermənilər tərəfindən əsir götürülüb. Hərbi xidmətdə olduğuna görə Rəhimov Fəhlül Sədri oğluna şəhidlik statusu verilmişdir.
Rəhimov Fəhlülün qardaşı Saatlı rayonu Qarayevkənd sakini Mürəddin Rəhimovun dediklərindən:
– Biz hadisə haqqında televizordan xəbər tutduq. Mən daha sonra İran yolunda bütün ailələr gəlib qurtarana kimi gözlədik. Axtarış üçün İrana da getdim. Orda bir döyüş maşını aşmışdı yanında isə əsgərlər var idi. Mən onlara yaxınlaşıb soruşdum ki, hansı raypnda xidmət edirdiz? Zəngilanda deyə cavab verdi. Mən həmin dəqiqə mənim də qardaşımın orada xidmət etdiyini dedim. Qardaşımın adını dedim ona. O, əsgər mənə qardaşım Fəhül Rəhimov ilə bir yerdə xidmət etdiklərini dedi. O dedi ki, qırmızı “VAZ 2106” maşınla Fəhlülün yanına gəldilər. Fəhlülün dostları olaraq bizi bir yerə Şəhidin qardaşı 177 AXISXALI ŞƏHİDLƏR yığdılar. Ziyafət təşkil etdilər. Saat 12-də biz Fəhlülə komandirdən icazə kağızı aldıq dedi. Saat təxminən 13.00 radələrində onları yola saldıqlarını dedi. Mən belə düşünürəm ki, onlar Fizuli-Horadiz-Zəngilan yolunu səhər rahatlıqla keçdikləri üçün axşam da həmin yolla qayıtmaq haqqında qərar veriblər. Əlimizdə olan ən dəqiq məlumat budur. O gün maşını ilə birlikdə o bölgədən itənlərin sayı çoxdur. Mən 1994-cü ildə Albert Oskanyan adlı Qarabağan olan bir nəfərlə dəfələrlə danışdım. Bu barədə dövlətimizə də məlumat verirdim. O, son olaraq mənə dedi ki, bu barədə bizdə məlumat yoxdur. Əgər onlar bizdə əsir olsaydılar Qırmızı Xaç Komitəsində qeydiyyata düşərdilər. Amma bütün axtarışlarımıza baxmayaraq onlardan bir xəbər çıxmadı. İtkin çox çətin və ağır bir hadisədir. Özüm ali təhsilli həkiməm. Hər dəfə çağrılanda elə bilirəm ki, onlardan bir xəbər olacaq. Allah mənim dərdimdə olan hər kəsə yardım etsin. Allah bir daha millətimizə, vətənimizə belə ağrı acılar göstərməsin.
Rəhimovlar ailəsinin yaxın dostu İlham Əhmədovun dediklərindən:
– Ermənilər Füzuli rayonu və Horadiz qəsəbəsinin bir hissəsini alaraq İran sərhəddinə kimi gəldilər. Zəngilanın, Qubadlının, Cəbrayılın, Laçının Azərbaycanla əlaqəsini kəsdilər. O bölgənin əhalisinin tək yolu Araz çayını İran sərhəddini pozarak keçmək və xilas olmaq. Televizorlar göstərirdi. İnsanların çoxu Araz çayında boğuldu. İnsan ümidini kəsmir. Nürəddin həkim 10 il onlardan əl çəkmədi. Onların axtarışını davam etdirirdi.
Allah şəhidlərimizə rəhmət etsin!
Rahimov Fahlul Sadri oglu
“MISSING IS A VERY DIFFICULT AND SEVERE EVENT”
During the undeclared war of Armenia against Azerbaijan, representatives of many other nationalities living in this land were among those captured and taken hostage. They fought side by side with the Azerbaijani Turks to save this country, which they consider their homeland, from the enemy. Like our compatriots, some of them were taken hostage during the Armenian attack. Ahiska Turks, whose historical roots, religion, and language are the same, were repeatedly exiled and chose Azerbaijan as their last home. As early as 1944, more than 120,000 Ahiska were deported from Georgia to Central Asia. In 1959, some of them immigrated to Azerbaijan. Ahiska Turks, who were once forced to leave their native village, later voluntarily took refuge in Azerbaijan. The main reason is the hospitality, culture, everyday life, speaking the same language and other characteristics of the Azerbaijani people. Only 7 villages in the territory of Saatli district are villages where Ahiska Turks live together.
The Rahimov family is among the voluntary emigrants. When they took this land as a refuge to create calm and comfortable conditions for themselves, to live in peace and security, they never thought that they would become victims of Armenian brutality. Although 50 people of Ahiska Turk who were hostages of Armenia have returned to Azerbaijan, 12 people are still hostages. Among them there is a family of 5 people who were taken hostage by Armenians during the war.
The head of the family, Rahimov Sadri Rahim oghlu, was born in 1933 in the village of Kheveshen, Adigun district of the Georgian USSR. His father, Rahim Allaz, was in military service in the Great Patriotic War and did not return from the war. Rahimov Sadri is just one of the thousands of Ahiska exiled to Central Asia on November 14, 1944 by order of Stalin. He lived in Kurgantep district of Andijan province until 1960, and in 1958 he started a family life and moved to Azerbaijan in 1960. Ahiska Sadri man lived in Garayevkand village of Saatli district after moving to Azerbaijan. At first, he worked as a tractor driver at the collective farm named after Nizami, and from 1970 to 1993, he worked as a driver. On October 23, 1993, his son Rahimov, who was in military service in Zangilan district with his wife and sons, was taken hostage by Armenians while returning from Fahlul. He was the father of 6 sons and 4 daughters.
His wife Rahimova Safiya Milazim`s daughter was born in 1936 in the village of Kheveshen, Adigun district of the Republic of Georgia. On November 14, 1944, Ms. Safiya, a native of Ahiska, was deported to Central Asia with her family. The deportation wagon landed him and his family in the Kurgantep district of the Andijan province of the Republic of Uzbekistan. In 1958, Ms. Safiya, who got married to Rahimov Sadri, moved with her family to the village of Garayevkend, Saatli district. Ms. Safiya was the mother of 10 children. In 1993, her son Rahimov Fahlul Sadri volunteered to fight against the Armenians in the ranks of the Azerbaijani army and served in the Zangilan region. On October 23, 1993, his son Rahimov went to visit his son Fahlul. Since that date, he has been missing along with his family members.
Musaddin Rahimov, who was taken hostage by Armenians, was born in 1963 in the village of Garayevkand, Saatli district. In 1980, he graduated from the village high school of Garayevkand, Saatli region. In 1981-1983, he served in the ranks of the Soviet army. Until 1993, he worked as a driver in a collective farm named after Nizami in Saatli district. He was married. His two children, Rahimov Musa Musaddin oghlu, Rahimov Kamran Musaddin oghlu, were left behind. His wife Rahimova is the daughter of Khalida Durmus. Musaddin Rahimov, together with other family members, went to his brother Rahimov Fahlul Sadri oglu, who was in military service in the Karabakh war in 1993, in Zangilan district. He has been missing since that date.
Rahimov Vagif, who went to his brothers Fahlul and disappeared, was born in 1980 in the village of Garayevkend, Saatli district. He studied in high school. His life was still ahead. He also disappeared in 1993.
The son of the Rahimov family, who served as a volunteer in the war zone, Rahimov Fahlul Sadri, was born in 1966 in the village of Garayevkand, Saatli district. In 1983, he graduated from Garayevkand village secondary school. He served in the Soviet army from 1984 to 1986. From 1986 to 1993, he worked as a collective farmer at the collective farm named after Nizami. He was married. His wife Elmira is the daughter of Seydul. His two children, Güller and Farman, were his heirlooms. In 1993, he joined the ranks of the Azerbaijani army in connection with the Karabakh war. He fought in the territory of Zangilan district. In 1993, his family members came to meet him and got him a 5-day leave. He went missing in the territory of Fizuli district while returning home with his family members in their private car. He was captured by Armenians along with his family while on leave from the military unit he served in Zangilan district. Due to his military service, Rahimov Fahlul Sadri oglu was given the status of martyr.
According to the words of Rahimov Fahlul’s brother, Mureddin Rahimov, a resident of Garayevkand, Saatli district:
– We learned about the incident on TV. I then waited until all the families arrived on the road to Iran. I also went to Iran to search. A military vehicle had overturned there, and there were soldiers next to it. I approached them and asked, what type of train did you serve? He answered when he called. I said that my brother was serving there at that moment. I told him my brother’s name. That soldier told me that he served together with my brother Fahul Rahimov. He said that they came to Fahlul in a red “VAZ 2106” car. As friends of Fahlul, we were gathered together by Shahid’s brother 177 AHISKA TURK MARTYRS. They organized a party. At 12 o’clock, we received a permission slip from the commander, Fahlul said. He said they were sent away around 13.00. I think that since they passed the Fizuli-Horadiz-Zangilan road with ease in the morning, they decided to return by the same road in the evening. This is the most accurate information we have. There are many people who disappeared from that region along with their cars that day. In 1994, I spoke many times with a person from Karabakh named Albert Oskanyan. I also informed our state about this. He finally told me that we don’t have any information about it. If they had been captured by us, they would have been registered with the Red Cross Committee. But despite all our searches, there was no news from them. Missing is a very difficult and serious event. I am a doctor with higher education. Every time I call, I think that there will be news from them. May God help everyone who is in my trouble. May God never again inflict such pain on our nation and homeland.
According to Ilham Ahmadov, a close friend of the Rahimov family:
– Armenians took part of Fuzuli region and Horadiz settlement and reached the border of Iran. Zangila, Gubadli, Jabrayil and Lachin were cut off from Azerbaijan. The only way for the population of that region is to cross the Araz River and cross the Iranian border and escape. TVs were showing. Most of the people drowned in the Araz River. One does not lose hope. Doctor Nureddin did not give them up for 10 years. He continued to search for them.
May God have mercy on our martyrs!
Рагимов Фахлуль Седри оглы
“ПРОПАЖА-ОЧЕНЬ ТЯЖЕЛОЕ СОБЫТИЕ”
Во время войны Армении против Азербайджана в числе пленных и заложников были представители многих других национальностей, проживавших на этой земле. Они вместе с азербайджанскими турками бок о бок боролись за спасение этой страны, которую они считали для себя родиной. Как и наши соотечественники, некоторые из них были взяты в заложники во время нападения армян. Турки-Ахыска, имеющие одинаковые исторические корни, религию, язык, неоднократно подвергались изгнаниям и выбрали Азербайджан в качестве своей последней квартиры. Еще в 1944 году из Грузии в Среднюю Азию было депортировано более 120 тысяч человек. В 1959 году часть из них эмигрировала в Азербайджан. Турки-ахыска, однажды вынужденные насильно покинуть родную землю, впоследствии добровольно предоставили убежище именно Азербайджану. Основная причина-гостеприимство, культура, быт, один и тот же язык и другие особенности азербайджанского народа. Только на территории Саатлинского района 7 сел являются селами, в которых проживают ахыскинские турки.
В свое время в числе добровольных мигрантов была и семья Рагимовых. Когда они принесли эту землю в качестве убежища, чтобы создать себе спокойные, комфортные условия, жить в мире и спокойствии, они никогда не подумали, что когда-нибудь станут жертвами армянской жестокости. На сегодняшний день 50 человек, находившихся в армянских заложниках, вернулись в Азербайджан, еще 12 находятся в заложниках. Среди них целая семья из 5 человек, взятых армянами в заложники во время войны.
Глава семьи Рагимов Садри Рагим оглы родился в 1933 году в селе Хевешен Адыгенского района Грузинской ССР. Его отец Рагим Аллаз оглы был на военной службе в Великой Отечественной войне и не вернулся с войны. До 1960 года жил в Кургантепинском районе Андижанской области, а в 1958 году создал семью и в 1960 году эмигрировал в Азербайджан. После эмиграции в Азербайджан проживал в селе Гараевкенд Саатлинского района. Сначала работал трактористом в колхозе имени Низами, а с 1970 по 1993 год – водителем. 23 октября 1993 года, возвращаясь с женой и сыновьями от сына Рагимова Фахля, проходившего военную службу в Зангиланском районе, был взят армянами в заложники. Был отцом 6 сыновей и 4 дочерей.
Его жена Рагимова Сафия Милязимовна родилась в 1936 году в селе Хевешен Адыгенского района республики Грузия. 14 ноября 1944 года Сафия ханум вместе с семьей была сослана в Среднюю Азию. Ссыльный вагон высадил его и его семью в Кургантепинском районе Андижанской области Республики Узбекистан. В 1958 году Сафия ханум, вступившая в брак с Рагимовым, вместе с семьей переехала в село Гараевкенд Саатлинского района. Сафия ханум была матерью 10 детей.В 1993 году его сын Рагимов Фахлуль Садри оглы пошел добровольцем на войну в рядах азербайджанской армии для борьбы с армянами и начал службу в Зангиланском районе. 23 октября 1993 года его сын Рагимов отправился к Фахлуль Садри оглу на встречу. С этой даты он пропал без вести вместе с членами своей семьи.
Взятый армянами в заложники, Мусаддин Рагимов родился в 1963 году в селе Гараевкенд Саатлинского района. В 1980 году окончил среднюю школу села Гараевкенд Саатлинского района. В 1981-1983 годах проходил действительную военную службу в рядах Советской армии. До 1993 года работал водителем в колхозе имени Низами Саатлинского района. Был женат. Двое его детей, Рагимов Муса Мусаддин оглы и Рагимов Камран Мусаддин оглы, остались у него на память. Жена-Рагимова Халида Дурмушевна. Мусаддин Рагимов вместе с другими членами семьи отправился к своему брату Рагимову Фахлулю Садри оглу, который в 1993 году участвовал в Карабахской войне и проходил военную службу в Зангиланском районе. С этой даты он пропал без вести.
Рагимов Вагиф родился в 1980 году в селе Гараевкенд Саатлинского района. Он учился в средней школе. Его жизнь была еще впереди. Он также пропал без вести в 1993 году.
Сын семьи Рагимовых Фахлуль Садри оглы, который служил волонтером в зоне боевых действий, родился в 1966 году в селе Гараевкенд Саатлинского района. В 1983 году окончил среднюю школу села Гараевкенд. С 1984 по 1986 год проходил действительную военную службу в рядах Советской армии. С 1986 по 1993 год работал колхозником в колхозе имени Низами. Он был женат. Жена-Рагимова Эльмира Сейдуловна. Двое его детей, Розы и Фарман, остались у него на память. В 1993 году в связи с карабахской войной вступил в ряды Азербайджанской Армии. Воевал на территории Зангиланского района. В 1993 году члены его семьи пришли на его встречу и дали ему 5-дневное разрешение. Он вместе с членами семьи пропал на территории Физулинского района по дороге домой на личном автомобиле. Отправляясь в отпуск из воинской части, где служил в Зангиланском районе, вместе с семьей был взят в плен армянами. За службу в армии Рагимову Фахлуль Седри оглы был присвоен статус шехида.
Брат Рагимова Фахля из рассказа Мураддина Рагимова, жителя Гараевкенда Саатлинского района:
– Мы узнали об инциденте по телевизору. Затем я ждал, пока все семьи не закончат прибывать по иранской дороге. Я также поехал в Иран на поиски. Там опрокинулась боевая машина, а рядом были солдаты. Я подошел к ним и спросил, в каком Районе вы служили? Когда он позвонил, он ответил. Я сказал, что в ту минуту там служил и мой брат. Я назвал ему имя моего брата. Он, солдат, сказал мне, что они служат вместе с моим братом Фахлулом Рагимовым. Он сказал, что они приехали к Фахлулу на красном автомобиле “ВАЗ 2106”. Как друзья Фахлуля, нас собрали вместе 177 ахыскинских шехидов, брата шехида. В 12 часов мы получили разрешение от командира отряда,-сказал он. Он сказал, что они отпустили их около 13: 00. Я думаю, что они решили вернуться по той же дороге вечером, потому что утром они с комфортом пересекли дорогу Физули-Горадиз-Зангилан. Это самая точная информация, которая у нас есть. Есть много людей, которые исчезли из этого района вместе со своей машиной в тот день. Я неоднократно разговаривал с человеком из Карабаха по имени Альберт Осканян в 1994 году. Я также сообщал об этом нашему государству. В заключение он сказал мне, что у нас нет информации об этом. Если бы они были в плену у нас, они бы зарегистрировались в комитете Красного Креста. Но, несмотря на все наши поиски, новостей от них не поступало. Пропажа-очень тяжелое событие. Я сам врач с высшим образованием. Каждый раз, когда мне звонят, я думаю, что от них будет что-то новое. Да поможет Бог всем, кто в беде моей. Пусть Бог больше никогда не причинит такой боли нашему народу, нашей Родине.
Из рассказа близкого друга семьи Рагимовых Ильхама Ахмедова:
– Армяне подошли к иранской границе, заняв Физулинский район и часть поселка Горадиз. Они прервали связь Зангилана, Губадлы, Джебраила, Лачин с Азербайджаном. Единственный способ для населения этого региона-пересечь реку Араз через границу с Ираном и спастись. Телевизоры показывали. Большинство людей утонули в реке Араз. Человек не теряет надежды. Нураддин доктор не отказывался от них 10 лет. Он продолжал их поиски.
Да благославит Аллах наших шехидов!
